Pesten
Waarom informatie over pesten?
In 2011 deed A.S. De Pamelaere een onderzoek naar het verband tussen hoogsensitiviteit en pesten bij kinderen uit de lagere school, in het kader van haar professionele bachelor Toegepaste Klinische Psychologie. Daaruit bleek dat hoogsensitieve kinderen meer kans maken om gepest te worden. Door hun specifieke kenmerken zijn ze immers anders dan de meeste leeftijdsgenootjes (bv. meer timide of teruggetrokken…), waardoor ze sneller gekozen worden als mikpunt van spot en slachtoffer van pesterijen. Om die reden is het van belang dat het onderwerp pesten aan bod komt in de context van hoogsensitiviteit.
Een synopsis van het eindwerk 'Pesten ligt gevoelig' kan je hier raadplegen.
Wat is pesten en wat is het verschil met plagen?
Pesten is gewelddadig en meestal herhaald gedrag van één of meer personen, met de bedoeling om de andere(n) te kwetsen. De schade kan psychologisch, seksueel, lichamelijk of sociaal zijn.
Wie wordt gepest, kan zich meestal niet verdedigen. Er is sprake van een ongelijke (of als ongelijk ervaren) machtsverhouding tussen diegene die pest en de gepeste.
Pesten is niet hetzelfde als plagen. Plagen gebeurt spontaan en duurt niet lang. Het gaat vaak om humor en aandacht vragen. Bij plagen zijn beide partijen gelijk aan elkaar. Het is niet altijd leuk, maar zeker nooit bedreigend.
Bron: Klasse, Wat is pesten?, https://www.klasse.be/35445/wat-is-pesten/
Cyberpesten
Pesten blijft een erg actueel en diepgeworteld thema, en is zeker niet te onderschatten. Het is jammer genoeg enkel toegenomen sinds de komst van het internet, sociale media en de smartphone, omdat pesters hun slachtoffers nu ook buiten de schoolcontext kunnen bereiken.
Er moet aan enkele voorwaarden voldaan worden voor men van cyberpesten kan spreken:
- Het gebeurt door iemand die je kent. ‘Trolling’ (ruzies uitlokken in openbare groepen of onder nieuwsberichten) en ‘grooming’ (vriendschappelijk chatten als voorbode van seksueel misbruik) zijn geen vormen van cyberpesten.
- Er is een machtsonevenwicht. Soms maken jongeren expres beschamende ‘stories’ van een jarige vriend, die daar ook mee kan lachen. Of ze sturen een scheldtirade naar hun ex-lief, omdat ze gekwetst zijn dat die het heeft uitgemaakt.
- Het gebeurt meerdere keren. Dat geldt ook voor een foto die door meerdere personen gedeeld wordt.
In tegenstelling tot pesterijen op school, stopt cyberpesten nooit. Ook in hun privésfeer worden kinderen nog geraakt. Er werd ook reeds vastgesteld dat online pesten meer impact heeft dan offline pesten. Door de afstand en vaak ook anonimiteit, durven pesters online veel harder te zijn. Ook het inschatten van wat hun gedrag kan teweegbrengen is moeilijker bij cyberpesten.
Het is echter wel zo dat er tot op de dag van vandaag nog steeds meer offline dan online gepest wordt. Sociale relaties, vooral op school, vormen de basis, waarna de pesterijen soms uitgebreid worden tot de online wereld. In de basis is online pesten hetzelfde als offline pesten, maar er komt een extra dimensie bij, namelijk die van de virtuele online-wereld. Daardoor zijn er nieuwe vormen van pesten ontstaan. Klasse somt 6 vormen van (cyber)pesten op: uitsluiting, beledigen, vernielen, nadoen, te kijk zetten en bedreigen.
Gelukkig voor leerkrachten en scholen kan cyberpesten op gelijkaardige manieren aangepakt worden als offline pesten. Een positief anti-pestbeleid en een verbindende schoolcultuur reiken namelijk verder dan de speelplaats. Lees meer over de 6 vormen van (cyber)pesten en de tips voor het aanpakken van cyberpesten op Klasse.be.
Anekdote: een klas in New York
Een onderwijzeres in New York onderwees haar klas over de gevolgen van pesten. Ze gaf alle kinderen in de klas een stuk papier en zei hen het te verfomfaaien, het te verkreukelen, er een prop van te maken, het op de grond te gooien en er op te stampen. Kortom, er echt een puinhoop van te maken, behalve het verscheuren. De kinderen vonden dat wel een leuke opdracht en deden hun best het blad zo veel mogelijk te verkreukelen.
Toen kregen ze de opdracht om het papier voorzichtig weer open te vouwen, zodat het niet scheurde en het weer glad te strijken. Ze liet hen zien hoe vol littekens en vuil het papier was geworden.
Toen zei ze de klas dat ze het papier moesten zeggen dat het hen speet dat ze het zo verkreukeld hadden. Maar hoe vaak ze ook zeiden dat het hen speet en hoe ze hun best ook deden om de kreukels weer uit het papier te halen, het lukte hen niet om het blad in de vorige gladde staat terug te krijgen. Ze wees haar leerlingen op alle littekens die ze achterlieten. En dat die littekens nooit meer zullen verdwijnen, hoe hard ze ook probeerden ze te repareren.
Dat is wat er gebeurt als een kind een ander kind pest. Je kan zeggen dat het je spijt, je kan proberen het weer goed te maken, maar de littekens zijn er en blijven. Mensen van 80 jaar kunnen nu nog navertellen hoe ze op de lagere school gepest werden. De kreukels gaan er niet meer uit. De gezichten van de kinderen in de klas vertelden haar dat haar boodschap was overgekomen.
Misverstanden over pesten
#1 Pesters pesten uit onzekerheid
Vaak wordt gedacht dat pesters diep vanbinnen eigenlijk heel onzeker zijn en daardoor impulsief een heleboel lelijke opmerkingen maken of handelingen stellen naar anderen toe, om die onzekerheid te verdoezelen. Uit onderzoek blijkt dat dat niet altijd waar is.
De grootste reden om te pesten is een hogere sociale status willen bereiken. De pesters beseffen dat ze misschien niet leuk of aardig gevonden worden, maar dat is ondergeschikt aan hun hang naar populariteit. Daarom gaan ze niet roekeloos, maar vaak net strategisch en selectief te werk in het uitkiezen van een slachtoffer.
#2 Om pesten te bestrijden moet je straffen of terugslaan
Wanneer leerkrachten de pester streng straffen of het slachtoffer terugslaat, maakt dat de situatie meestal nog erger. Op die manier krijgen ze immers net de aandacht die ze wensen, ook al is die negatief, en worden ze geprezen door omstanders die lachen of hen aanmoedigen.
Als leerkracht of omstaander reageer je best door een impact te krijgen op de reactie van de omstaanders. Wanneer zij laten zien dat het gedrag van de pester niet sociaal aanvaard wordt, zal het pesten uiteindelijk uitdoven, aangezien pesters zulk gedrag stellen voor de sociale status die ze ermee verwerven.
#3 Van pesten word je weerbaarder
Pesten draait om een machtsverschil en is erop gericht de ander minderwaardig te laten voelen. Bovenstaande anekdote illustreert dat: “Mensen van 80 kunnen nu nog navertellen hoe ze op de lagere school gepest werden. De kreukels gaan er niet meer uit”.
Van pesten word je dus niet echt weerbaarder. Je leert misschien enkele mechanismen aan om afstand te bewaren en de emoties te verwerken, maar het zal altijd moeilijk blijven.
#4 Pesten is niet hetzelfde als subtiele steken geven
Uit onderzoek blijkt dat het niet uitmaakt of kinderen ‘echt’ gepest worden of niet. Kinderen die het gevóél hebben dat ze gepest worden, ervaren de negatieve gevolgen van het pesten, zoals angst en depressie. Pesten is een subjectief verschijnsel en de vraag of het wel ‘echt’ pesten is, maakt eigenlijk niet uit. Als het overkomt als pesten, ook al is het niet zo bedoeld, is het pesten.
Informatie voor ouders
Hoe weet ik dat mijn kind gepest wordt?
Aan de hand van sommige gedragsveranderingen kun je oppikken dat er iets aan de hand is. Herhaalde pogingen tot spijbelen, vragen om van school te veranderen, een vrolijk kind dat plots teruggetrokken is en ongelukkig overkomt: het kunnen signalen zijn dat je kind gepest wordt.
Ga een gesprek aan met (je kind en) de leerkracht om uit te zoeken wat er aan de hand is.
Wat als mijn kind wordt gepest?
Spreek je bezorgdheid uit. Creëer een warme sfeer van vertrouwen, zodat je kind de moed vindt om ermee naar buiten te komen. En bovenal: benadruk dat je kind oké is zoals het is, dat de schuld nooit bij hem ligt.
Wanneer je zelf overstuur raakt, kun je het verhaal beter eerst rustig laten bezinken en pas reageren wanneer je het een plaats hebt kunnen geven. Er zijn kinderen die onmiddellijk praten, maar ook kinderen die niet of pas heel laat signalen geven. Zeker als je kind al langere tijd met dat ‘geheim’ rondloopt, kunnen de emoties hoog oplopen. Maak dus voldoende tijd en ruimte om daar samen over te praten, en kies een gepast moment.
Je kunt het best concrete afspraken maken over hoe je het pestgedrag verder zult opvolgen en aanpakken. Houd daarbij rekening met de angsten van je kind. In een schoolse omgeving ga je het best op zoek naar een vertrouwenspersoon bij wie jij en je kind zich goed voelen. Doe dat alles zo onopvallend mogelijk, via een telefoontje of persoonlijk gesprek. Probeer te voorkomen dat je met het kind door de schoolpoort stapt terwijl de pestkoppen op de speelplaats of in de opvang alles kunnen zien. Probeer rustig en open te communiceren, dat verhoogt de slaagkansen van het gesprek en geeft een voorbeeldfunctie naar je kind toe.
Het is ook aan te raden een neutrale tussenpersoon via de school of het CLB aan te spreken. Vertrouw erop dat de school het beste voorheeft met jouw kind. Als je merkt dat de school niet meteen een anti-pestbeleid voert, of als je je niet kunt vinden in hun aanpak, kun je eventueel het CLB inschakelen.
Kan ik pesten voorkomen?
Pesten voorkomen kun je nooit volledig waarmaken. Wel kun je thuis een veilig nest creëren waar het voor kinderen veilig is om hun verhaal (sneller) te vertellen. Een kind dat gepest wordt, zoekt de schuld vaak bij zichzelf. Geef jouw kind duidelijk de boodschap mee dat iemand die gepest wordt, daar absoluut geen schuld aan heeft.
Op de website van School Zonder Pesten vzw vind je interessante informatie en educatief materiaal om met jouw kind aan de slag te gaan rond het thema pesten.
Tips voor ouders
- Neem het verhaal van jouw kind ernstig.
- Luister naar jouw kind, geef het de tijd om op verhaal te komen.
- Neem contact op met de school of een vertrouwenspersoon op school.
- Stel jouw kind gerust: het hoeft de situatie niet alleen te dragen.
- Bevestig tegenover jouw kind dat het pestgedrag niet aanvaardbaar is.
- Bevestig dat jouw kind nooit het probleem is.
Informatie voor de school
Een positief en veilig schoolklimaat creëren
Als school zet je best in op het creëren van een veilig klimaat van vertrouwen. Er moet een duidelijk beleid zijn over hoe om te gaan met pestgedrag, en slachtoffers moeten goed opgevangen worden. Ga met leerlingen in gesprek over pesten, zodat ze weten wat de gevolgen kunnen zijn. Leer hen assertief zijn, zodat ze pesters niet toejuichen, maar durven aanspreken op hun gedrag.
School Zonder Pesten vzw kan jou daarbij helpen. Zij willen van elke school een Goedgevoel-school maken om pesten zo veel mogelijk te voorkomen. Je vindt er onder andere vormingen en educatief materiaal voor het basisonderwijs, kinderen én ouders.
What kids have to say about bullying
Tina Meier vertelt in deze presentatie over haar dochter Meghan die zo zwaar ge(cyber)pest werd dat ze uit het leven is gestapt. Als dit onderwerp je zwaar valt, kan je het aangrijpende verhaal overslaan, en meteen naar minuut 8:25 gaan.
Vanaf minuut 8:25 begint Meier immers met haar een positieve boodschap. Ze richtte de Meghan Meier Foundation op om pesten en cyberpesten tegen te gaan, en geeft lezingen in heel de Verenigde Staten. In haar lezing vertelt ze wat jongeren écht willen en nodig hebben, namelijk dat er naar hen geluisterd wordt en dat hun gevoelens erkend en gewaardeerd worden.
Als ouders, leerkrachten en medeleerlingen allemaal samenwerken, kunnen we pesten tegengaan.
Heb je vragen of nood aan een gesprek over zelfmoord? Bel gratis en anoniem naar de Zelfmoordlijn op het nummer 1813. Ook chatten en mailen kan je doen via hun website zelfmoord1813.be/.
Vertrouwenspersoon op school
Als je als school of leerkracht te weten komt dat een kind gepest wordt, dan blijf je best niet bij de pakken zitten. Zorg voor één (of meer) vertrouwensperso(o)n(en) op school die het gesprek kan/ kunnen aangaan. Hier zijn onze tips:
- Neem de tijd om het verhaal van het kind of ouders te beluisteren.
- Beloof discretie.
- Zoek een manier om het kind te laten weten dat het steeds bij iemand terecht kan op school.
- Heb begrip voor de angst die het kind doorstaat.
- Overleg met het kind, zodat je weet wat dit kind nu nodig heeft en bewerkstellig een vertrouwensrelatie met het kind. Lukt dat niet, zoek dan naar díé vertrouwenspersoon in de school met wie het wel lukt.
Duid niet zomaar iemand aan die voor iedereen de vertrouwenspersoon is, maar laat de leerlingen de vrijheid om zelf te kiezen wie ze in vertrouwen willen nemen.
Inspiratie voor een positief anti-pestbeleid
De Vlieger, Oostende
In basisschool De Vlieger in Oostende waken De Vredesduivels over de speelplaats. De school wordt in een groot pestonderzoek van Klasse geprezen om haar anti-pestbeleid. De Vredesduivels hebben een opleiding gekregen en ze maken ook telkens een verslagje van hun tussenkomsten.
Iedereen leert er van jongs af aan dat conflicten tussen kinderen op school heel normaal zijn. De klassen organiseren ook een dagelijkse kring, waar problemen besproken worden.
Je kan het verslag van het pestonderzoek van Klasse hier vinden.
CLWA Het Leercentrum, Merksem
Het CLWA (Centrum voor Leren en Werken Antwerpen) is een kleine school, wat een groot voordeel is. Iedereen kent elkaar, waardoor de school een warm en zorgzaam centrum kan zijn voor jongeren die uit het regulier onderwijs gevallen zijn. ‘Defecten’ van leerlingen (bv. stotteren) worden meteen benoemd, zodat de kans om te pesten ontnomen wordt. Iedereen wordt begroet en vriendelijk benaderd, verschillende leeftijden zitten samen, en als er al eens met iemand wordt gelachen, dan reageert de rest daar meteen op.
Bij ruzies of pesterijen wordt er meteen een gesprek aangegaan. Verder worden de leerlingen betrokken bij alles, en werd het systeem van de “Conflixers” ingevoerd. Dat zijn peters en meters die nieuwe leerlingen wegwijs maken.
Om die en andere redenen blijven zelfs jongeren die niet meer leerplichtig zijn plakken op de school.