In De Cocon met Steven Laureys
Neuroloog Steven Laureys is gespecialiseerd in de hersenen van comapatiënten. In januari kreeg dokter Laureys de Generet Prijs ter waarde van 1 miljoen euro om verder onderzoek te doen naar de hersenen van comapatiënten.
Wij spreken hem naar aanleiding van zijn bewering ‘Maak van meditatie een verplicht vak op school’. Met zijn onderzoek naar de effecten van meditatie op het brein heeft hij immers spectaculaire bevindingen gedaan. Meditatie kan de hersenen veranderen en bovendien in die mate helpen tegen stress, dat je er zelfs een burn-out mee kan voorkomen. De resultaten kan je lezen in zijn boek: Het No-nonsense Meditatieboek.
De neuroloog is gespecialiseerd in de hersenen van comapatiënten. In januari kreeg hij de Generet Prijs ter waarde van 1 miljoen euro om verder onderzoek te doen naar de hersenen van comapatiënten.
Wij spreken hem naar aanleiding van zijn bewering ‘Maak van meditatie een verplicht vak op school’. Met zijn onderzoek naar de effecten van meditatie op het brein heeft hij immers spectaculaire bevindingen gedaan. Meditatie kan de hersenen veranderen en bovendien in die mate helpen tegen stress, dat je er zelfs een burn-out mee kan voorkomen. De resultaten kan je lezen in zijn boek: Het No-nonsense Meditatieboek.
U bent neuroloog, gespecialiseerd in de breinen van comapatiënten. Wat waren uw ambities om dit beroep uit te oefenen?
‘Ik ben eigenlijk altijd al dokter willen worden. Omdat ik geboren ben op 24 december, waren er op dat moment weinig artsen in het ziekenhuis in Leuven. Een jonge dokter heeft toen zijn eerste keizersnede moeten uitvoeren bij mijn moeder, waarbij zij heel veel bloed verloren heeft en een bijna-doodervaring heeft gehad. Zij zei me: “Jij bent er gekomen dankzij de geneeskunde, dus jij zal ook geneeskunde studeren”.’
De laatste jaren bent u daarnaast bekend geworden omwille van uw onderzoek naar de invloed van meditatie op onze hersenen. Hoe kwam u daartoe?
‘Dat komt voort uit een persoonlijk verhaal. Ik had het heel moeilijk in een bepaalde periode. Ik sliep heel slecht, en greep naar roken, drinken, pillen … Het kon zo niet verder. Toen ben ik met yoga begonnen en heb ik meditatie leren kennen. Ik ging op een retraite van Mind & Life – samen met Mathieu Ricard, meditatie-expert en boeddhistische monnik. Daarna heb ik hem meegenomen naar ons labo en zijn brein onderzocht. Dat was het begin van mijn onderzoek naar de invloed van meditatie op onze hersenen.’
Stonden collega’s in het begin sceptisch tegenover uw onderzoek?
‘Ja, en nu nog steeds. Meditatie heeft immers een zekere connotatie, en er is in het verleden al misbruik van gemaakt, bijvoorbeeld door boeddhistische goeroes. Ik zie meditatie echter niet als een alternatief middel, maar als iets aanvullends. We grijpen veel te snel naar de (kalmerings-) pillen, wat natuurlijk een gemakkelijke oplossing is, maar we vergeten dat er zoveel andere opties zijn.’
Wat is nu eigenlijk de invloed van meditatie op de hersenen?
‘Ik wil even duidelijk maken dat mijn onderzoek kleinschalig was; andere labo’s doen al veel langer en met veel meer onderzoek. Wij hebben bij Mathieu [Ricard, de meditatie-expert, n.v.d.r.] bijzondere zaken vastgesteld. We hebben zijn brein gestimuleerd, en zagen een gecontroleerde elektrische respons. Bij comapatiënten doen we hetzelfde, maar daar is de respons natuurlijk veel lager. Wat er bij Mathieu zichtbaar was, was dat hij heel bewust onze metingen kan sturen en de elektrische respons kan doen dalen en stijgen in bepaalde gebieden. Dat helpt ons om de hersenen beter te leren begrijpen.’
‘Het is trouwens zo dat je de vergelijking kan maken tussen sport en meditatie. Afhankelijk van welke sport je doet, ontwikkel je bepaalde spieren. Met meditatie is dat eigenlijk hetzelfde: je kan met gerichte aandachtoefeningen of emotiecontrole verschillende gebieden en netwerken in je brein ontwikkelen.’
Mediteren biedt misschien de mogelijkheid om een actieve rol te spelen in wat genetisch in ons DNA is ingeprent.
Hoe werden die resultaten onthaald?
‘In het wetenschappelijke veld rond meditatie heb ik dankzij mijn onderzoek fijne collega’s leren kennen en ook via Mind & Life. Natuurlijk, Mind & Life is een vaktijdschrift, dus de uitdaging is nu om het breder open te trekken naar andere collega-wetenschappers en zorgverleners. We weten het immers toch al lang dat er in de zorgsector een groot risico op burn-out bestaat. Een paar van mijn collega’s hebben zelfs zelfdoding gepleegd1 … We weten al járen dat dat risico bestaat, maar we doen er te weinig aan en dus verdient dit absoluut meer aandacht. Ik zou graag zien dat er op de faculteiten geneeskunde en alle scholen die zorg onderwijzen, de nadruk wordt gelegd op het volgende: als je voor iemand anders moet zorgen, moet je eerst leren voor jezelf te zorgen. Dan kan je bepaalde dingen aanleren, zoals meditatie of hoe met emoties om te gaan. Dat zijn zaken die ik nooit heb geleerd tijdens mijn lange opleiding.’
U pleit er sindsdien voor om van meditatie een verplicht vak te maken op school. Is dat ter voorkoming van stressgerelateerde aandoeningen, zoals burn-outs of depressie?
‘Ik pleit daarvoor omdat het goed is om meer aandacht te creëren voor mentaal welzijn. Het gaat immers niet om het bestrijden van bepaalde ziektebeelden, maar om welzijn voor iedereen. Zowel op het werk, als op sociaal en familiaal vlak is dat belangrijk. Misschien hebben we met z’n allen ons mentaal welzijn wel verwaarloosd … Op school is het volgens mij dus nodig om, net zoals we een leerkracht hebben voor ons fysieke welzijn, een leerkracht aan te stellen voor ons mentaal welzijn. ‘ ‘Nu is het natuurlijk nog nodig om ook de politici warm te krijgen voor dit idee, net als m’n sceptische collega’s ... Ikzelf bekijk het echter objectief als wetenschapper: meditatie is geen magie, maar feitelijk meetbaar.
Wat is precies het verschil tussen meditatie en relaxatie? Kan relaxatie eenzelfde effect hebben als mediatie?
‘Meditatie kan volgens mij zeker dienen als relaxatie, net zoals sport. Dan moet je bekijken welke oefening je kan doen en wat jouw noden zijn. Je kan inderdaad mediteren als je gestresseerd of slapeloos bent, en dat is als relaxatie. Meditatie is echter méér dan dat. Je kan het zien als een oefening die je aandacht aanscherpt, die je leert om meer te leven in het hier en nu en om minder te piekeren. Maar je leert ook compassie en empathie. Misschien is het goed om daar wat inspirerende voorbeelden rond te hebben, en om gewoon wat milder te zijn voor mekaar. We beoordelen immers niet alleen onszelf veel te snel, maar ook de anderen. Meditatie is dus zoveel meer dan relaxatie en het is van belang om te bekijken wat je noden zijn en welke oefeningen je doet.’
Meditatie heeft een spirituele kant in de vorm van zingeving, maar als arts en zorgverlener zie ik het meer als een mentale training, die zeker niet magisch of esoterisch is.
Bereikt u ook volwassenen, mensen die niet meer op school zitten dus, en hoe dan?
‘Ik probeer een beetje mijn autoriteit als neuroloog en wetenschapper te gebruiken om duidelijk te maken dat dit gene quatsch is, maar echt wel iets interessants dat we kunnen gebruiken. En dat wil ik aan een zo breed mogelijk publiek verteld krijgen. Er zijn al heel veel boeken over meditatie, er bestaan veel goede apps en ik probeer in mijn boek zelf ook oefeningen mee te geven. Als ik ze kan doen, kan iedereen ze doen, want ik ben zeker geen zenmeester. ‘ ‘Ik probeer verder ook verschillende sectoren en leeftijdsgroepen te bereiken. Uiteindelijk is het dan aan ieder van ons om te bepalen: ‘”Is dit iets voor mij? Neem ik hier iets van mee?’” Tegenwoordig zijn er gelukkig tal van websites en apps waar veel mensen hun ding kunnen vinden. Ik probeer het met mijn boek zo laagdrempelig mogelijk te houden. Zo probeer ik mijn steentje bij te dragen.’
Wat is de belangrijkste boodschap van uw boek? ‘
Je hoeft geen boeddhistische monnik te zijn om te kunnen mediteren … Omdat je dat heel bewust moet doen, zijn er al resultaten na slechts acht weken. Daarna kan je ook tussendoor, op verloren momenten van de dag, zoals aan het rood licht of – in mijn geval – tussen twee consultaties door, mediteren. Belangrijk is dat we niet te streng mogen zijn voor onszelf: je hoeft niet meteen een monnik te worden en uren te mediteren. Dat wil zeggen dat je ook in een druk bestaan meditatie kan inbouwen, net zoals velen dat doen met sport. Bovendien zijn er veel verschillende technieken, dus het is aan jou om uit te zoeken welke je tof vindt. Ik deel ook mijn eigen ervaringen. Er zijn niet zo veel neurologen die dit soort boeken of activiteiten kennen, dus ik vond dat belangrijk om te doen.’
Is hoogsensitiviteit u bekend? Denkt u dat meditatie in die context nóg belangrijker is?
‘Jazeker, ik ken het. Persoonlijk houd ik echter niet zo van etiketten. Je kan wel zeggen dat je bepaalde eigenschappen hebt, die soms positief of soms negatief kunnen worden ervaren.’ ‘Maar uiteraard kan meditatie interessant zijn, en ik denk dat het platform van HSP Vlaanderen daar zeer geschikt voor is. Voor relaxatie, mindfulness, meditatie, maar ook voor bijvoorbeeld hypnose, sporten, voldoende slapen … Ik denk dat iedereen daar een actieve rol in kan spelen, en ook een verantwoordelijkheid draagt. Je brein is immers plastisch, wat wil zeggen dat er mogelijkheid is tot verandering. Vandaar dat ik zo voorzichtig ben met dat etiket, met dat ”Je bent zo en je zal altijd zo blijven”.’
Lijkt het effect van meditatie bij hoogsensitieve mensen u een interessante piste om te onderzoeken? ‘Ik weet niet wat er tot nu in de literatuur geschreven is over het neurologische aspect van hoogsensitiviteit. Uiteraard is het een mooie uitdaging om dat wat beter te onderzoeken!’ Hoe ga je om met de vooroordelen rond meditatie, bv. dat het ‘zweverig’ is? ‘Zoals gezegd denk ik dat we soms te snel oordelen, ook over onszelf. Leer daar opnieuw wat voorzichtiger in te zijn. En ook: leer loslaten. Ik denk dat we nu toch iets verder zouden moeten kunnen gaan dan meditatie enkel te zien binnen de context van geitenwollen sokken en “hippie-toestanden”. Voor sommige mensen heeft het een spirituele kant, in de vorm van zingeving, maar als arts en zorgverlener zie ik het meer als een mentale training, die zeker niet magisch of esoterisch is.
‘Wat zou u aanhalen om andere specialisten en huisart sen bewust te maken van het belang van psycho- educatie, meditatie en positieve psychologie in het kader van algemeen welzijn ?
‘Het is natuurlijk jammer dat sommigen het zo zwart-wit zien, en dat onze geneeskunde ook nog heel technisch en supergespecialiseerd is. Dan is het een uitdaging om het menselijke niet kwijt te geraken en een totaalbeeld te krijgen. Ik denk dat dat het succes is van wat men dan “alternatieve geneeskunde” noemt: daar zijn mensen die gewoon naar je luisteren. ‘ ‘Ik denk dat we het beste van die twee werelden moeten nemen. Voor mij is het dus niet alternatief, maar complementair. Ikzelf heb enkel geleerd om pillen voor te schrijven en operaties te doen, en die moderne geneeskunde is zéér belangrijk, maar ik denk dat het ook goed is als we toch meer doen met die mentale krachten, die duidelijk invloed hebben op het mentale én het fysieke.’
Mediteren is nog nooit zo toegankelijk geweest.
Heeft u tenslotte nog een boodschap of tip voor onze lezers ?
’Wel, ik denk dat het goed is om hoogsensitiviteit niet te zien als een etiket. Ik geloof heel erg in verandering, zeker nu is aangetoond dat meditatie nuttig kan zijn. We beginnen trouwens ook te begrijpen dat hetzelfde geldt voor het genetische niveau, dat had ik nog niet vermeld. We zien telomeren² echt structureel veranderen. We mogen als wetenschapper natuurlijk niet te arrogant zijn, en hoogsensitiviteit kan ook niet gereduceerd worden. Maar ik geloof heel erg in de mogelijkheid om een actieve rol te spelen in wat genetisch ingeprent is in ons DNA. ‘ ‘Ik wens dus dat al jullie leden die eroor openstaan eens bekijken of meditatie iets voor hen is. Het is natuurlijk wat moeilijker dan een pil nemen, want het is een weg die je aflegt en het is ook afhankelijk met wie je op die weg contact hebt. Vandaar mijn achtwekenprogramma’s, want dan weet je zeker dat je een zorgverlener hebt die een opleiding heeft genoten. Het is zeker de moeite waard om het allemaal eens te proberen, en dan wens ik jullie allemaal veel meditatieplezier!
1 Heb je nood aan een gesprek over zelfdoding? Neem dan contact op met de zelfmoordlijn op 1813, of chat of mail gratis via www.zelfmoord1813.be.
² De uiteinden van de chromosomen, die ons DNA opmaken.
Auteur: Steven Laureys - Mattheu Riccard Uitgever: Borgerhoff & Lamberigts Kostprijs: € 22,99
Interview | Steurbaut, E., De Cocon, jaargang 16, editie 93