Grenzen stellen: een harde noot om te kraken
Je herkent het vast. Een collega vraagt je om er nog vlug even een taak bij te nemen. ‘Tuurlijk,’ antwoord je terwijl je je bedenkt dat er nog een hele berg werk ligt. Maar wie zal het anders doen? Wat zal je collega denken als je weigert? Je neemt het er nog gauw bij, dan is iedereen tevreden. Later die avond heb je erge hoofdpijn en besluit je vroeg naar bed te gaan. Je bent over je grenzen gegaan.
We leven in een maatschappij waar alles steeds sneller, groter en beter moet zijn. De werkagenda propvol, de thuisagenda propvol. We weten van geen ophouden. Meer, meer, meer en de verwachtingen hoog, hoger, hoogst. Meermaals per dag scrollen door onze Facebookfeed waar geen einde aan komt. We gooien – vrijwillig — persoonlijke en soms intieme zaken op onze socials. We denken zo waargenomen te worden, al zorgt het er soms voor dat we net minder gezien worden. Minder vrijwillig tasten giganten zoals Amazon, maar ook veiligheidsdiensten, de grenzen van onze privacy af door de internetgegevens van miljoenen mensen te gebruiken. Grenzen vervagen meer en meer en soms lijkt het alsof we een grenzeloos bestaan hebben.
Grenzen zijn belangrijk
Nochtans moeten we er ons van bewust zijn dat grenzen hebben menselijk is. Maar grenzen stellen is niet altijd gemakkelijk. Het is zeer persoonlijk. Mensen kunnen emotioneel, fysiek en mentaal meer of minder aan en ook het moment speelt een rol. Voel je je vrolijk en heb je een goede dag? Dan zal er wel wat stretch op jouw grenzen zitten. Heb je slecht geslapen en ben je al wat overprikkeld? Dan zal jouw grens wel wat sneller bereikt worden. Daarnaast speelt onze kijk op de dingen een rol. Zo hebben we nogal eens de (weliswaar) onjuiste overtuiging dat we anderen voor het hoofd stoten als we ‘neen’ zeggen, gaan we ervan uit dat anderen ons niet meer graag zullen zien als we niet doen wat ze van ons verlangen of denken we een loser te zijn als we niet blijven doorgaan.
Assertiviteit is je grens kort en duidelijk benoemen, zonder je te verantwoorden, met de bedoeling dat de andere rekening houdt met je grens.
Evenmin is het aanvoelen van grenzen makkelijk. En als HSP is het zelfs nog een pak lastiger. Door je hoogsensitiviteit voel je namelijk heel erg veel. Zo veel dat je soms niet meer weet wat van jezelf en wat van de ander is. Daarenboven denk je veel waardoor je piekert en stopt met relativeren. Bijgevolg ga je op automatische piloot en merk je het niet dat jouw hoofd en lichaam hun grens hebben bereikt. Blijf je die grens overschrijden, dan kan dat nogal wat gevolgen hebben. Het bezorgt je (chronische) stress en mogelijk mentale problemen, en je zelfvertrouwen en zelfrespect verminderen, wat op zijn beurt leidt tot nog meer ontevredenheid. In bepaalde gevallen kan het zelfs leiden tot burn-out. Genoeg redenen om grenzen te leren stellen, dus.
Bewustwording
We maakten het allemaal al eens mee: je zit met iemand te praten, het is heel gezellig, maar toch krijg je plots een wrang gevoel. Het gesprek wordt iets bitser en je hebt de neiging om defensief te worden. Veelal merk je het niet eens op van jezelf, maar toch is het er. Ergens werd jouw grens overschreden, maar je had het niet door omdat je je niet bewust was van waar de grens voor jou lag. Voordat we grenzen kunnen aangeven, moeten we eerst weten wat die grenzen precies zijn.
Nick Blaser, psychiater en psychotherapeut, beschrijft in zijn boek Grenzen stellen met compassie de ‘ik-grens’. De ik-grens is de grens die onze innerlijke ruimte afschermt van alles wat daarbuiten is. Hij heeft verschillende functies. Zo kan hij bijvoorbeeld helpen herkennen wat belastende en niet belastende gevoelens en ervaringen zijn, en biedt hij bescherming tegen die laatste. Ook zorgt hij ervoor dat we kunnen onderscheiden wat van onszelf en wat van de ander is. Een sterk ik-grensbewustzijn zorgt er volgens Blaser voor dat je je bewuster wordt van je grenzen. Hij spreekt daarbij over drie mentale ruimtes waarin we met onze aandacht kunnen zijn: de eigen innerlijke wereld, de innerlijke wereld van de ander en de interpersoonlijke ruimte daartussen. Door ons meer en meer bewust te worden van waar we op welk moment met onze aandacht zijn, kunnen we ons ikgrensbewustzijn versterken. Hoe sterker dat bewustzijn is, hoe beter we weten wat onze grenzen zijn en ook die van de ander. We doen namelijk vaak veronderstellingen over de ander, kijkende vanuit onze eigen bril. Echter zijn die veronderstellingen niet altijd juist.
Dicht bij jezelf zijn
Om onze grenzen te leren kennen moeten we dichter bij onszelf komen door meer in onze innerlijke wereld te vertoeven. In ons leven doen we 1001 dingen tegelijk: daardoor zijn we nooit volledig gefocust en is onze aandacht bijna constant elders. Genoeg tijd in onze innerlijke wereld doorbrengen is dus belangrijk. Dat kan op verschillende manieren. Die manieren zijn voor iedereen anders maar ze hebben één ding gemeen: monotasking (het brein richten op slechts één ding). Sommigen vinden hun gading in de klassiekers als mindfulness, yoga, meditatie of zelf tai chi, maar sporten kan evengoed. Ga lopen, touwtjespringen of dansen, of focus je op de gewichten in de fitnesszaal. Andere voltreffers vind je in de natuur: ga wandelen en luister naar de fluitende vogels, voel de wind waaien of aanschouw de voorbijdrijvende wolken. Wees creatief: schilder, brei of teken geconcentreerd. Of zoek het gewoon niet te ver en strijk of doe de afwas met volledige aandacht.
Grenzen aangeven
Wanneer je je eigen grenzen kent, is het tijd om die te gaan bewaken. Dagelijks wordt er namelijk geprobeerd om over je grenzen te gaan. Soms gaat het je gemakkelijk af om ‘stop’ te zeggen, maar niet iedereen weet hoe je dat op een tactvolle en assertieve manier doet. Stop zeggen betekent op je strepen durven staan. Daarvoor heb je een tikkeltje assertiviteit nodig. Bieke Geenen is dramatherapeut en HSPcoach en omschrijft in haar boek Hoogsensitief ouderschap assertiviteit als volgt: ‘Assertiviteit is je grens kort en duidelijk benoemen, zonder je te verantwoorden, met de bedoeling dat de andere rekening houdt met je grens’. Vooral het deeltje ‘zonder je te verantwoorden’ is een grote struikelblok voor veel HSP’s. Het vergt veel moed en oefening om assertief te leren reageren, met respect voor de ander en jezelf.
Je voelt zoveel dat je soms niet meer weet wat van jezelf en wat van de ander is.
Waarom is het nu toch zo moeilijk voor een HSP om assertief te zijn? Omdat je de noden van de mensen rondom je zó goed aanvoelt, is het moeilijk om die te negeren. Er komt snel een schuldgevoel binnengeslopen, net als het idee dat je de ander in de steek laat wanneer je naar je eigen behoeften zou luisteren. Dan voel je je de grootste egoïst op deze planeet. Maar het is ook heel belangrijk, noodzakelijk zelfs, om goed voor jezelf te zorgen. Het is een cliché, maar ook een algemene waarheid: je kan pas voor iemand anders zorgen, als je eerst goed voor jezelf zorgt. Een mooie vergelijking is wanneer de stewardess in het vliegtuig de safety instructions demonstreert en toont hoe je eerst je eigen zuurstofmasker moet opzetten vooraleer je het masker van je kind aandoet. Ten slotte moet je in staat zijn om je grenzen te voelen en te herkennen vooraleer je ze kan afbakenen. Krijg je plots hoofdpijn of word je ineens misselijk? Of wil je plots wegrennen naar een muisstille, donkere kamer? Dan kan het zijn dat je lichaam je signalen stuurt die zeggen: ‘stop!’. Luister goed naar die signalen!
Conclusie
Geef op tijd aan wanneer je batterij bijna leeg is door ‘neen’ te zeggen. Wees lief voor jezelf. Blijf naar je lichaam luisteren en las op tijd wat ‘me-time’ in. Zo zal je meer rust, balans en energie vinden in je leven. Wanneer je een manier gevonden hebt om jezelf beter te beschermen tegen overprikkeling, zullen de mooie kanten van je hoogsensitiviteit ook meer ruimte krijgen om op te bloeien.
Bronnen:
BLAZER, N. (2018). Grenzen stellen met compassie. Houten (Nederland): Uitgeverij LannooCampus—
Psychologiemagazine.nl - GEENEN B. (2020), Hoogsensitief ouderschap,, Uitgeverij Lannoo
Informatief artikel | Dua, E. en Vanoverbeke, C., De Cocon, jaargang 17, editie 102