Ik is ook een ander
Empathie is het nieuwe toverwoord. In allerlei praatprogramma`s en tijdschriften wordt ons wijsgemaakt dat we er te weinig van hebben, dat we kunnen leren empathisch te zijn, dat het ons gelukkig zal maken en de wereld zal verbeteren. Wat is empathie wel, en wat is het zeker niet?
Empathie is niet meeleven maar je inleven
Niet alle mensen zijn in gelijke mate in staat zich in te leven. Mensen met autisme of Asperger hebben een verminderd vermogen tot empathie, hoewel ze emotioneel kunnen meeleven. In een situatie die ze nooit hebben meegemaakt, begrijpen ze de emotie vaak niet. De emotionele gevolgen van een situatie voorzien lukt hen minder dan gemiddeld. Ook mensen zonder die karaktereigenschap zijn in verschillende mate empathisch, het is geen kwestie van alles of niets. Hooggevoeligen zitten meestal voorbij het gemiddelde op het continuüm van het empathisch vermogen. Sympathie wordt al eens verward met empathie, terwijl het twee afzonderlijke vaardigheden zijn. Ook iemand met Asperger zal zijn sympathie betuigen als hij de situatie die je meemaakt herkent. Hij kan meeleven omdat hij zich zijn persoonlijke reactie herinnert uit een gelijkaardige situatie. Empathie is niet meeleven maar inleven. Het is de vaardigheid je in iemands situatie in te leven, ongeacht of je het ooit al meemaakte. Meer nog, je kan je ook een beeld vormen van de impact van een probleem op die persoon.
Je moet dit niet geloven, en ook het omgekeerde niet. Probeer het uit en beslis voor jezelf.
Waar is empathie goed voor?
Wat doe je met die empathie? Een ongelukkige en totaal onjuiste veralgemening is te denken dat het je plicht is te helpen, wanneer je aanvoelt hoe de ander zich voelt. Er is geen oorzakelijk verband tussen meevoelen en moeten helpen, en het getuigt van een zekere hoogmoed. Denk je te weten wat die persoon, op dat ogenblik, het best helpt op lange termijn? Wellicht is hij in de situatie beland door zijn daden en is het onaangename nuttig om voortaan andere keuzes te kunnen maken. We leren immers doordat we gefrustreerd raken en lijden, het is een teken dat iets in onze levensomstandigheden niet ok is. Wees dus bedachtzaam in raadgeven en met het overnemen van verantwoordelijkheden.
Blijven stilstaan bij de donkere kant van het leven is pijnlijk en ongemakkelijk, ons empathisch openstellen is soms ook het donkere binnenlaten. Hebben we dan zelf geen baat bij ons inlevingsvermogen? Zeker wel! Als je je kan verplaatsen in de beleving van de ander, zal zijn reactie niet als een persoonlijke aanval overkomen. Je reageert neutraler op wie verward, verdrietig of overstuur is. Zo vermijd je dat je met een door emoties irrationele medemens in conflict raakt, met alle gevolgen vandien...
… en empathie voor jezelf?
Meevoelen, ok, maar hoe? Met volle aandacht en zonder oordelen aanwezig zijn is al heel wat. Zo creëer je immers een veilige ruimte waar beiden mogen zijn wie ze op dat moment zijn. Als je niet met oplossingen komt aandraven, gun je de ander de tijd om zelf conclusies te trekken. Dat is een groot geschenk en een echte hulp. Aandacht, ruimte en tijd geven, daar zijn hooggevoeligen goed in. Wees vooral aandachtig: zet de ruis in je eigen hoofd wat stiller, dat luistert makkelijker! Het is niet nodig te overdenken wat jij van dat verhaal vindt, welke argumenten jij kan bedenken, wie gelijk heeft. Het gaat enkel over de subjectieve beleving van de ander. Maar ook 'ik' is een ander, dat vergeten we te vaak.
Het belang van zelfzorg
Naar je lichaam en emoties luisteren, aanvoelen waar je zelf nood aan hebt in een relatie, dat is zelfempathie of zelfzorg. Als je je eigen noden opzij zet, hoe wil je dan in je kracht staan voor anderen? Over je eigen krachten gaan en over je noden zwijgen is geen empathie, het is roofbouw op jezelf en op de relatie. Herinner je je dat wrang gevoel achteraf, het idee dat jij altijd moet geven en dat de ander je niet evenveel waardeert? Dat zijn gedachten die energie vreten en een bom leggen onder een vriendschap. Ieder heeft het recht te uiten waar hij nood aan heeft, ieder heeft de plicht niet nodeloos uit zijn kracht te stappen. Geef wat je op dat ogenblik kan bieden, en durf uit te spreken dat ook jij noden en grenzen hebt. Jij zou zo'n openheid toch ook waarderen als teken van respect? Blijf dus aandachtig voor jouw welbevinden. Zoals een elektriciteitsleverancier al wist: “Het is jouw energie”. Blijf bij je energie, versmelt niet zodanig dat je jezelf verliest, want dan heb je niets meer te geven.
Empathie en zelfzorg vereisen aandacht
Doe ik het dan nooit goed, hoor ik je denken? Wat is goed handelen dan? Het Westen heeft een traditie van dualiteit en absolute regels: iets is goed of fout, vaak in alle omstandigheden. Het Oosten kijkt naar de gevolgen van een daad, en zo is een daad goed als het geen lijden veroorzaakt, ook op lange termijn en voor alle betrokkenen. Niet simpel dus, maar het betekent wel dat empathie, zelfzorg en aandacht samengaan.
Informatief | Teirlynck, G., De Cocon, jaargang 11, editie 61