Stemmingswisselingen: typisch HSP of psychologisch probleem?
Het is zo bevreemdend. Ik keek naar een documentaire over hoe homo’s vroeger werden behandeld door de huisarts en voelde me aangesproken. Ze werden behandeld alsof ze een ziekte hadden. De spanning in mijn lichaam steeg, mijn hart gierde in mijn keel. Mijn vriendin, met wie ik al jaren gelukkig samen ben, zei: “Is het weer zo ver? Ik wil graag blijven kijken. Ga jij maar wat in de keuken zitten.” Geeft dit aan dat ik homoseksueel ben? Voel ik me daarom zo aangesproken? Ik kan het niet aan. Mijn omgeving geeft me bovendien het gevoel dat ik van een andere planeet kom. Zij hebben er geen last van.
Niet lang geleden kwam een jonge man praten over zijn onderdrukte gevoelens, zijn homoseksualiteit die hij, volgens hem, blijkbaar niet wou onderkennen. Want waarom zou hij zich anders zo aangesproken voelen? Tijdens het gesprek bleek hij dit soort ‘aanvallen’ vaker te hebben. Ze komen plots op, zonder schijnbaar duidelijke oorzaak.
“Mijn man en sommige vrienden geven aan dat ik me niet zo moet aanstellen. Ik kan erg emotioneel worden, de tranen vloeien. Toch ben ik niet noodzakelijk verdrietig. Ik kan het niet tegenhouden.”
Invoelend vermogen van HSP’s
De emotionele reacties van HSP’s zijn erg uitgesproken. Het komt in elk gesprek naar voren. Wat is dit? Hoe ga je hiermee om? Het wordt vaak omschreven als stemmingswisselingen. Stemmingswisselingen zijn gezonde pogingen om nare ervaringen van verlies of frustratie te verwerken. Het is normaal dat kinderen en jongeren angsten en stemmingswisselingen hebben. Zo is het normaal om bang te zijn als er gevaar dreigt, bijvoorbeeld bij geweld, in het verkeer of tijdens het spelen. Normale stemmingswisselingen kunnen overgaan in stemmingsproblemen als verdriet, somberheid of labiel zijn langer duurt dan twee weken. Stemmingswisselingen zijn het kernelement van stemmingsstoornissen zoals depressie.
Mijn omgeving geeft me het gevoel dat ik van een andere planeet kom.
Het snel wisselen van humeur wordt soms ook omschreven als emotionele labiliteit, hysterisch, theatraal, dramatisch, labiel. Labiliteit wijst op een onvermogen om eigen gevoelens, stemming of gemoed onder controle te houden of te brengen, waardoor de persoonlijke stemming al door een minieme gebeurtenis kan omslaan.
Emotionele reactiviteit
De fysiologische en emotionele reactiviteit maakt ons vatbaarder voor depressie en angstgevoelens. HSP’s zijn sterker tot depressiviteit geneigd als ze een moeilijke jeugd hebben gehad. Bovendien zullen angstgevoelens of verdriet, na een ziek familielid of een overlijden, omslaan in depressiviteit als het te lang duurt. Dat zou bij iedereen zo zijn. Vanwege onze sterke emotionele reactiviteit kan dit bij HSP’s echter sneller verlopen en vaker voorkomen.
Het is belangrijk om te leren deze lichamelijke veranderingen juist te identificeren en te kaderen. Emotionele reactiviteit kan je opvangen door een aantal trucjes te gebruiken. Anders kan een hevige emotionele reactie verkeerd worden geïnterpreteerd. Het komt sneller en heviger tot uiting wanneer we moe zijn, overwerkt of al overprikkeld.
Overnemen van een ander
Stel je voor: je komt van een vergadering met een aantal collega’s en hebt met je team je slag thuis gehaald. Iedereen is opgewonden. Jij voelt dit overal, de spanning giert door je lichaam. Je kan alles aan en je bruist van energie. Op dat moment vraagt men naar jouw reactie op iemand die in de vergadering was, iemand die niet erg geliefd is. Ze had weer geprobeerd om het team een hak te zetten. Kan je je voorstellen hoe energiek en actief je dit overbrengt? Je armen zwieren alle kanten om je boodschap kracht bij te zetten, je stem is vast. Luid en duidelijk verkondig je jouw standpunt. Eén en al vertrouwen; een houding die geen tegenstand duldt. De dag nadien ziet diezelfde collega je met de ongeliefde dame, lekker keuvelen. Want je blijft wel samenwerken, en mensen waarmee je samenwerkt, moet je te vriend houden. Consternatie alom. Gisteren was je nog zo overtuigend en overduidelijk niet opgezet met die dame. Eigenlijk probeerde je de dag voordien gewoon te socializen op een moment dat je lichaam hevig reageerde op de meeting. Anderen zagen en voelden die spanning en associeerden die automatisch aan je afkeer voor de dame in kwestie. Dat komt erg polariserend over en hypothekeert je sociale relaties op de werkvloer. Langs de ene kant gaf je immers heel duidelijk aan via je lichaamstaal en stemintonatie dat je die persoon ook helemaal niet aangenaam vond. Langs de andere kant zit je de volgende dag dan gezellig te keuvelen. Dat schept verwarring.
Iedereen is opgewonden. Jij voelt dit overal, de spanning giert door je lichaam. Je kan alles aan en je bruist van energie.
Prikkelverwerking
Personen met HSP hebben oog voor subtiele details en raken vlugger geïrriteerd dan andere mensen door lawaai, drukke winkelcentra, extreme temperaturen of een lang dagje uit. Ze reageren sterk emotioneel en hebben meer tijd om tot rust te komen. Maakt dat ons labiel?
Hoogsensitiviteit zit ingebed in het immuunsysteem en het centraal zenuwstelsel. Dit stelt ons in staat om informatie te verwerken alvorens te reageren. Dit wil zeggen dat ons fysiologisch systeem eerst in actie schiet. We voelen dus lichamelijke veranderingen zoals spierspanning, versnelde hartslag, oppervlakkige ademhaling of vlinders in de buik, omdat de prikkels sneller en op een meer onbewust niveau worden verwerkt.
“Soms krijg ik paniekaanvallen; mijn hele lichaam gaat in overdrive. Het maakt me angstig. Wat ligt aan de basis van die reactie? Die lichamelijke signalen moeten toch van ergens komen?”
Luisteren naar je lichaam
Van kindsbeen af leren we luisteren naar ons lichaam. Personen met hoogsensitiviteit krijgen heel vaak te horen dat ze extra naar hun lichaam moeten luisteren, want anders lopen we snel over onze grenzen heen. Maar wat hebben we daaraan als ons lichaam een loopje neemt met ons? Doordat we prikkels verwerken vooraleer we reageren, weten we niet vanwaar die lichamelijke sensaties komen. We interpreteren het als alarmsignalen. Er loopt iets verkeerd, ik deed iets fout. We gaan op zoek naar verklaringen. Laat dat nu net zijn waar we erg goed in zijn: nadenken op een intenser niveau, zoeken naar een diepere zin.
De hevige emotionele reactiviteit is vaak gelinkt aan een gebeurtenis of situatie. In het eerste voorbeeld identificeerde de man zich met het onbegrip rond homoseksualiteit. Hij voelde dit als het ware. Het was voldoende voor zijn lichaam om een hevige fysiologische reactie uit te lokken waardoor hij niet meer in staat was verder te kijken. Het is plots en kortdurend. De directe omgeving kan haast voorspellen wanneer en hoe het gebeurt.
“Ik had wel gedacht dat je me zou bellen. Je reageert altijd zo emotioneel en hevig. Ik ben blij dat ik even je uitlaatklep kan zijn vooraleer je terug in de arena stapt. Vraagt de situatie deze reactie?”
Doordat we prikkels verwerken vooraleer we reageren, weten we niet vanwaar die lichamelijke sensaties komen.
Tips en trucs bij emotionele reactiviteit
Welke trucjes kan je toepassen?
- Tel tot tien en adem goed in en uit bij elke tel
- Ga in de koude wind staan
- Hou iets kouds in je handen
Doe dit tot je de lichamelijke veranderingen voelt kalmeren.
Zelfzorg is de sleutel tot succes
Onze emotionele reactiviteit is het gevolg van onze overprikkeling en de snelheid waarmee de veelheid aan prikkels wordt verwerkt. Dit zorgt ervoor dat we ons niet steeds bewust zijn van wat de aanleiding is en dus gaan we zelf op zoek. Dit zijn geen stemmingswisselingen zoals beschreven in de stemmingsstoornissen. Om de emotionele reactiviteit op te vangen, is zelfzorg belangrijk.
Psychologisch probleem of typisch HSP?
Is dit dan een psychologisch probleem? Ja en neen. Een psychische stoornis wordt gedefinieerd als een klinisch significante gedragsmatig of psychisch syndroom of patroon dat verband houdt met aanwezig lijden of invaliditeit, of met een significant verhoogd risico op overlijden, pijn, gehandicapt raken of een belangrijk verlies van vrijheid. Het probleem is dus een kwestie van perceptie.
Vaak is er immers lijden aanwezig, omdat niet geweten is vanwaar deze lichamelijke signalen komen en waarop ze wijzen. Er wordt gepiekerd, gepraat en gegraven naar mogelijke oorzaken. We ervaren onbegrip en afwijzing, want onze omgeving begrijpt niet waar we naartoe willen. Er is voor hen immers geen vuiltje aan de lucht. Leren we ons lichaam kennen en weten we hoe te reageren op dit soort overdrive, dan is er geen sprake van een psychologisch probleem.
Bepaalde kenmerken van hoogsensitiviteit maken ons uitzonderlijk kwetsbaar. Therapie of psychologische begeleiding kan je helpen wanneer je steeds vastzit in dezelfde situatie. Zeker in de werksituatie is dit van belang, aangezien collega’s en superieuren zich minder verplicht voelen zich aan te passen. Anders word je gauw versleten voor iemand die overdreven kritisch en emotioneel is.
Wetenschappelijk | Van Hoof, Prof. Dr. E., De Cocon, jaargang 10, editie 55