Verantwoordelijkheidsgevoel. Moeten of niet moeten, dat is de vraag.
Op een dag wandelde een man langs het strand toen hij een jongetje iets zag oprapen en voorzichtig in de oceaan gooien. Toen hij dichterbij kwam, vroeg hij: ‘Wat ben je aan het doen?’
De jongen antwoordde: ‘Zeesterren terug in zee aan het gooien. Er zijn goeie golven, en het is eb. Als ik ze niet teruggooi, sterven ze.’
‘Jongen,’ zei de man, ‘besef je dan niet dat er mijlen en mijlen strand zijn, en honderden zeesterren? Jij kan het verschil niet maken!’
Nadat hij de man beleefd had aangehoord, boog de jongen voorover, plukte nog een zeester van de grond en gooide hem in de golven.
Toen glimlachte hij naar de man en zei: ‘Ik heb een verschil gemaakt voor deze ene’.
Het verhaal van de zeester (The Starfish Story door Loren Eisley) is wellicht herkenbaar voor velen die een groot verantwoordelijkheidsgevoel kennen. Net als de jongen besef je rationeel gezien wel dat je nooit álle zeesterren kan redden, maar je grote verantwoordelijkheidsgevoel dwingt je er bijna toe om toch die paar exemplaren terug te gooien, zodat je toch een verschil hebt gemaakt. Want een probleem zien (aangespoelde zeesterren) en er niets aan doen (de zeesterren laten sterven), dat wringt. Herkenbaar?
Te veel verantwoordelijkheidsgevoel?
Eén van de kenmerken van HSP’s is net dat grote verantwoordelijkheidsgevoel, zo groot zelfs dat het soms té groot is. Dan doseer je te weinig, erken je je eigen grenzen niet meer en ga je ten onder aan je plichtsbewustzijn. Als je dingen opneemt waar jij eigenlijk toch niets aan kan doen, of taken van anderen opneemt omdat je denkt dat jij dat móét doen, eindigt het vaak bij jezelf voorbij lopen.
We vroegen aan twee experten uit ons netwerk van professionele hulpverleners hoe dat precies zit: waar komt dat gevoel vandaan en ook: hoe ga je ermee om? Séverine Van de Voorde is doctor in de psychologie, gecertificeerd relaxatietherapeut, loopbaancoach en auteur en Kristien Taelman is HSP-trainer en -coach. Beiden geven cursussen voor HSP Vlaanderen.
Een eerste logische vraag was: zien zij dat ook in hun praktijk, dat HSP’s effectief een groter verantwoordelijkheidsgevoel hebben dan niet-HSP’s?
Kristien: ‘Ja, ik zie dat steeds terugkomen bij de HSP’s die ik begeleid.’
Séverine: ‘Ik stel dat ook vast. Esther Bergsma (onderzoeker op het gebied van hoogsensitiviteit, spreker, trainer en auteur, red.) onderzocht dit en ontdekte dat 83% van de HSP’s verantwoordelijkheidsgevoel bij zichzelf als talent herkent.’
Maar waarom dan?
Hoe komt het dat HSP’s zo’n groot verantwoordelijkheidsgevoel hebben? Waarom is dat zo typisch voor hen? Volgens Séverine heeft dit vooral te maken met het sterke waarnemingsvermogen van HSP’s: ‘Ze nemen nauwkeuriger en meer gedetailleerd waar en leggen meer linken tussen info. Ze kunnen daardoor de sociale context beter dan gemiddeld lezen. Daarnaast zetten ze het belang van de groep steeds voorop, want ze zijn sterk gericht op verbinding. Ze zien ook alle mogelijke gevolgen van situaties en voelen dus goed de impact op de groep aan als bepaalde taken niet uitgevoerd worden. Omwille van hun empathie (door meer actieve spiegelneuronen*) stellen ze ook meer prosociaal gedrag zonder daar iets voor terug te verwachten.’
Prosociaal gedrag is gedrag dat bedoeld is om een ander (of de samenleving) te helpen. Volgens Séverine zorgt die combinatie ervoor dat HSP’s meer verantwoordelijkheden aanvoelen en opnemen, om er koste wat het kost voor te zorgen dat de groep of samenleving niet in de problemen komt.
Kristien laat weten dat zij niet één specifieke oorzaak ziet, maar een samenspel van verschillende factoren. Zo vertonen HSP’s vaak pleasegedrag: anderen willen plezieren of tevreden stellen. Dat komt voort uit hun gerichtheid naar de ander (altruïsme) en willen dat anderen het fijn hebben. Daardoor nemen ze soms verantwoordelijkheden over, of nemen ze dingen uit handen van andere mensen – en vergeten ze soms om ervoor te zorgen dat ze het zelf óók fijn hebben.
Een tweede factor is het willen bewaren van de harmonie en het willen vermijden van disharmonie, gaat Kristien verder. Dat doen ze vaak door iets gewoon zelf te doen, om zo sneller harmonie te bekomen. Want hoe langer er disharmonie is, hoe meer geprikkeld of geërgerd ze worden.
Een derde factor ten slotte is wat ook Séverine al aangaf: HSP’s merken meer op, zien meer of sneller wat er moet gebeuren. Kristien voegt aan Séverines verklaring nog toe dat HSP’s hun prikkelniveau voelen stijgen als niemand anders een taak of probleem opmerkt. Dus doen ze het maar gauw even zelf, zodat ze weer op hun optimale prikkelniveau komen.
HSP’s nemen nauwkeuriger en meer gedetailleerd waar en leggen meer linken. Ze kunnen daardoor de sociale context beter dan gemiddeld lezen.
Ik doe het wel even zelf
Hoewel het gauw even zelf doen op korte termijn zorgt voor een beter prikkelniveau of opnieuw harmonie, is alles ‘gauw even zelf doen’ op de langere termijn niet houdbaar, noch efficiënter of sneller dan delegeren. Andermans taken op zich nemen kost namelijk tijd, en die tijd kan je dan niet meer steken in jouw eigen taken. Daardoor stapelt het werk zich op en geraak je niet meer rond. Dat zorgt natuurlijk voor stress en tijdsdruk, en het gevoel dat je nooit genoeg tijd hebt.
Een ander nadeel van andermans verantwoordelijkheden opnemen is dat de ander in kwestie op den duur ervan uitgaat dat jij het wel zal doen. Zo zorg je er zelf voor dat jouw takenpakket of de verwachtingen rond jouw taken steeds groter worden. En je had al tijd tekort …
Die vicieuze cirkel doorbreken kan alleen maar door nee te zeggen tegen taken, en de verantwoordelijkheid bij de verantwoordelijke of iemand die er iets aan kan doen te laten liggen. Dat is soms best moeilijk – en daarom bieden we je een aantal tips van onze experts aan (voor de werkvloer en daarbuiten) in de rubriek Tips & Trix van deze De Cocon.
Andermans taken op zich nemen kost namelijk tijd, en die tijd kan je dan niet meer steken in jouw eigen taken.
Ik doe het even níét zelf
Wat is het voordeel van niet alles over te nemen van anderen? Volgens Kristien zijn er vele voordelen: meer (tijd of energie voor) zelfzorg, je wordt blijer (en straalt dat af op je omgeving), je hebt meer energie, je kan er zijn voor die mensen die jou echt nodig hebben … Je zal meer kunnen genieten, beter herstellen van stress en betere keuzes maken vanuit je verstand (want je logische brein werkt weer optimaal) en je hart (want je weet weer beter wat jou raakt en wat jij fijn vindt).
Worstelen
We kennen nu een aantal oorzaken en nadelen van dat grote verantwoordelijkheidsgevoel. Maar is dit nu iets waar echt véél mensen mee worstelen? En zo ja, in welke mate, en welke thema’s komen het meest aan bod?
Kristien vertelt ons dat haar hoogsensitieve cliënten wel degelijk veel worstelen met dit thema, en meer specifiek vooral met moeilijk nee kunnen zeggen en met verantwoordelijkheid krampachtig vasthouden. Ze noemt het voorbeeld van ouders die vanalles voor hun kinderen willen doen onder het mom van ‘helpen’.
Verantwoordelijkheid opnemen is dubbel, zegt Kristien nog. Het geeft een goed gevoel, een gevoel van betekenis – iets waar HSP’s enorm behoefte aan hebben – maar aan de andere kant is het een valkuil en kan het je leeghalen wanneer je te veel doet. Dan krijg je een typisch geval van wat we eerder al omschreven: jezelf voorbijlopen en vergeten te zorgen dat ook jij het fijn hebt.
Omgaan met dat verantwoordelijkheidsgevoel
Nu we weten hoe het in elkaar zit, waar het vandaan komt en waar anderen mee worstelen, wil je wellicht heel graag weten hoe je er dan mee om moet gaan, met dat te grote verantwoordelijkheidsgevoel waardoor je jezelf voorbijloopt. En behalve dat, wil je waarschijnlijk ook weten hoe je erover communiceert naar je omgeving toe (familie, vrienden, collega’s, leidinggevenden … ). Hoe geraak je van de moetens – het is te zeggen: het gevóél te moeten – af? Hoe maak je (opnieuw) bewuste keuzes, zodat iets een ‘mag’ wordt in plaats van een ‘moet’?
Ook die vragen stelden we allemaal aan onze experts Séverine en Kristien. Hun tips lees je verderop in deze editie van De Cocon, in de rubriek Tips & Trix.
Wijsheid
Wie op zoek is naar meer tips rond hoogsensitiviteit (en verantwoordelijkheidsgevoel) op de werkvloer, kan terecht in het boek Hoogsensitiviteit @work door Karin Nauwelaerts en Ilse Van den Daele. Ook de gelijknamige 2-delige interactieve cursus is wellicht interessant voor jou, als je je hierin herkent.
Tot slot halen we graag het Serenity Prayer (Gebed om kalmte) van Reinhold Niebuhr aan, een 20e-eeuwse Amerikaanse theoloog die schreef:
Grant me
the serenity to accept the things I cannot change,
courage to change the things I can,
and wisdom to know the difference.
Geef mij
de kalmte om te aanvaarden wat ik niet kan veranderen,
de moed om te veranderen wat ik wel kan veranderen,
en de wijsheid om het verschil te zien.
*Spiegelneuronen zijn neuronen die niet alleen actief worden wanneer je zelf iets doet, maar ook wanneer je een ander iets zíét doen. Daarom spelen ze een belangrijke rol in o.a. empathie, imitatie en sociale interactie.
Informatief | Steurbaut, E., De Cocon, jaargang 17, editie 101